Igła kompasu w zasadzie pokazuje cały czas jeden kierunek – północ-południe. Ale wiecie, że pokazuje go tylko mniej więcej?
W kompasie (oczywiście kompasie magnetycznym, nie – w smartfonowej aplikacji) jest zainstalowana igła magnetyczna – płaski magnes stały, który wskazuje biegun magnetyczny. Jednym końcem pokazuje biegun północny, a drugim południowy. Jak to się dzieje? W środku Ziemi znajduje się jądro wytwarzające pole magnetyczne, a jego linie układają się w kierunku północ-południe (Ty też możesz wytworzyć własne pole magnetyczne – spróbuj wykonać eksperyment „Pożeracz magnesów”).
Igła kompasu wskazuje linie ziemskiego pola magnetycznego. Tu pierwsza ciekawostka: niedaleko geograficznego bieguna północnego znajduje się – uwaga – południowy biegun magnetyczny. Dla znających działanie magnesu to jednak nic wyjątkowego – przecież północny biegun magnesu odpycha się od północnego bieguna innego magnesu, a przyciąga go biegun południowy.
Teraz jednak zaczyna się problem. Jeśli zbliżamy się do północy, to magnes zaczyna pokazywać inny kierunek niż północ! Bo biegun magnetyczny wcale nie znajduje się w miejscu bieguna geograficznego, czyli miejsca gdzie oś obrotu Ziemi przecina jej powierzchnię. Co jeszcze ciekawsze nie tylko leży gdzie indziej, ale też cały czas się porusza – ostatnio południowy biegun magnetyczny zmierza w kierunku Syberii. Dlaczego? Bo ziemskie pole magnetyczne powstaje w wyniku występowania wirujących prądów wznoszących rozgrzanej materii w zewnętrznym jądrze ziemi. Takie ruchome źródło nie może dać nie zmieniającego się pola. Jak szybko się zmienia to pole? Otóż od 1831 roku, kiedy biegun magnetyczny został odkryty, przemieścił się o jakieś 2250 km. Co więcej, nie jest to ruch jednostajny, a w ciągu ostatnich 20 lat biegun… przyspieszył. O ile w 2000 roku przemieszczał się około 10 km na rok, a obecnie jest to już 55 km na rok.
A teraz jeszcze jedna ciekawostka. Nie tylko biegun magnetyczny się przesuwa. Oś obrotu Ziemi również. Ostatnie przesunięcie o parę centymetrów zostało spowodowane napełnieniem wodą Zapory Trzech Przełomów w Chinach. To gigantyczny zbiornik na rzece Jangcy o długości 600 km. Dla porównania w wymiarze północ-południe Polska rozciąga się na długość 649 kilometrów. Masa tej spiętrzonej wody okazała się na tyle duża, że oś Ziemi przesunęła się.
