Kim był Jan Czochralski?
Jan Czochralski to polski naukowiec, dzięki któremu dziś możemy korzystać z takich urządzeń jak myszka do komputera czy telefon. Urodził się w 1885 roku w Kcyni, mieście położonym około 80 kilometrów od Poznania i miał dziewięcioro rodzeństwa. Ukończył Seminarium Nauczycielskie w Kcyni. Nie uzyskał według siebie satysfakcjonujących ocen i według jednej wersji podarł swoje świadectwo maturalne, a zgodnie z drugą wersją nigdy świadectwa nie odebrał. Tak czy inaczej, brak tego dokumentu nie uniemożliwiało mu podjęcia dalszej kariery naukowej i nauczycielskiej. Podjął decyzję o opuszczeniu swojego rodzinnego miasta, a swoim rodzicom obiecał, że wróci, jak już będzie sławny.
Czochralski wyjechał do Niemiec i oddał się pracy naukowej. Szczególnie interesował się chemią. w 1904 roku rozpoczął pracę w berlińskiej aptece. Praca w aptece pozwoliła mu na zdobycie wiedzy w zakresie przygotowywania leków, a także naparów z ziół i grzybów, którą wykorzystał po powrocie do Polski. Prowadził badania i analizy jakości i czystości rud, olejów, smarów, metali, stopów i ich półproduktów oraz rafinowaniem miedzi. Dzięki swojej determinacji udało mu się, mimo formalnego braku uprawnień do nauki, uczęszczać na wykłady chemii na Politechnice w Charlottenburgu pod Berlinem, gdzie w 1910 r. uzyskał dyplom inżyniera chemika. W latach 1911–1914 był asystentem Wicharda von Moellendorffa, z którym opublikował swoją pierwszą pracę poświęconą krystalografii metali, a dokładniej podwaliny późniejszej teorii dyslokacji. Czochralski dążył do wprowadzenia aluminium do elektroniki. Przeprowadzał nowatorskie prace nad technologią produkcji blach, drutów, wyprasek aluminiowych, a także badał stopy aluminium i zajmował się standaryzacją badań. Metale i nauka o wewnętrznej budowie metali i ich stopów, oparta głównie na badaniach mikroskopowych, czyli metalografia stały się jego pasją.
Odkrycia Jana Czochralskiego
Największą rozpoznawalność i uznanie przyniosło w 1916 roku Janowi Czochralskiemu odkrycie metody pomiaru szybkości krystalizacji metali. Odkrycie to nastąpiło w związku z przypadkowym zanurzeniem pióra w tyglu ze stopioną cyną zamiast w kałamarzu. Czochralski niezwłocznie wyciągnął pióro i zauważył, że z końca stalówki zwisała cienka nic zestalonego metalu. Doświadczenie zostało powtórzone z tą różnicą, że zamiast ręki z piórem użyto mechanizmu napędzanego silnikiem. Takie rozwiązanie pozwoliło na możliwość pomiaru szybkości krystalizacji materiału. Mierzono maksymalną prędkość, z jaką można wyciągnąć ze stopu krystaliczną nić nie doprowadzając do jej zerwania. Czochralski odkrył także, że otrzymany drucik jest tak naprawdę monokryształem. Metoda Czochralskiego polega zatem na bardzo ostrożnym „wyciąganiu” monokryształów z roztopionej substancji za pomocą pręta dotykającego jej powierzchni. Ze wszystkich materiałów, których cząsteczki nie rozpadają się podczas podgrzewania i topnienia, można w ten sposób uzyskać monokryształy o wysokiej czystości i jednorodności. Przykładowo z tak uzyskanych monokryształów krzemu powstałą układy elektroniczne w komputerach, telefonach czy zegarkach.
W 1928 roku Jan Czochralski wrócił do kraju na osobiste zaproszenie prezydenta RP Ignacego Mościckiego rezygnując ze wszystkich pełnionych w Niemczech funkcji i odrzucając propozycję objęcia posady dyrektora nowo powstałej fabryki duraluminium w amerykańskich zakładach Forda. Jeszcze w tym samym roku otrzymał doktorat honoris causa Politechniki Warszawskiej, co pozwoliło na nadanie mu w 1930 roku tytułu profesora, pomimo braku doktoratu i habilitacji. Objął posadę profesora na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. W czasie drugiej wojny światowej, Czochralski utworzył za zgodą okupanta, i na prośbę swoich współpracowników z instytutu, placówkę o charakterze usługowym – Zakład Badań Materiałów. Praca w Zakładzie zapewniała pracownikom z okupowanej Warszawy stanowisko pracy i bezpieczeństwo. Pracowali tam zarówno pracownicy Politechniki, jak i Chemicznego Instytutu Badawczego oraz członkowie Armii Krajowej. W Zakładzie wykonywano elementy uzbrojenia dla instytucji cywilnych, dla Wehrmachtu, ale także na na zamówienie Armii Krajowej, w tym przetapiano części elektryczne niemieckich rakiet V-1 i V-2. W kwietniu 1945 roku profesor Czochralski został aresztowany pod zarzutem „współpracy z władzami okupacyjnymi na szkodę osób spośród ludności cywilnej względnie Państwa Polskiego”. W sierpniu 1945 roku postępowanie to umorzono, jednakże Senat Politechniki Warszawskiej odmówił przyjęcia go do pracy uchwałą z 19 grudnia 1945 roku. W ten sposób wykluczono go ze środowiska i skazano na zapomnienie. Czochralski nie mógł się bronić, nie mógł też ujawnić współpracy z AK, za którą groziło kilkuletnie więzienie. W wyniku ponownie przeprowadzonych badań w 2011 r. Senat Politechniki Warszawskiej podjął ogłosił rehabilitację Jana Czochralskiego.
Po zakończeniu wojny i procesu karnego Jan Czochralski wrócił do swojej rodzinnej Kcyni i założył Zakłady Chemiczne „Bion”, produkujące różnego rodzaju wyroby kosmetyczne i drogeryjne, w tym znany „proszek od kichania z Gołąbkiem”, pastę do butów, sól peklującą oraz płyn do trwałej ondulacji. Zmarł w 1953 roku na atak serca spowodowany rewizją Urzędu Bezpieczeństwa w jego willi w Kcyni. Rok po śmierci profesora Czochralskiego zespół Gordona Teala skonstruował pierwszy tranzystor, czyli element elektroniczny, mający zdolność wzmacniania sygnału elektrycznego, z kryształu krzemu wyhodowanego metodą Czochralskiego. Od tego czasu ilość produkowanego w ten sposób krzemu zaczęła rosnąć lawinowo.
